Nefi'nin 3 gazelinin tahlili

Soru-Cevap
1

nefi’den 3 gazel tahlili, proje ödevi için gerekli yardım eder misiniz?

2

:scroll: Gazel I – Nef’î

1. Beyit
Ne tende cân ile sensiz ümîd-i sıhhât olur
Ne cân bedende gâm-ı firkatûnle rahat olur
(Vücudumda sensiz ne can ve sağlık umudu olur, ne de can bedenimde ayrılığın gamıyla rahat yüzü görür.)

2. Beyit
Ne çâre var ki firâkunla eglenem bir dem
Ne tâli’üm meded eyler visâle fırsat olur
(Senin ayrılığın yüzünden bir an olsun oturup kalmanın çaresi yok; talihim de yardım etmez ki sana kavuşma fırsatı bulayım.)

3. Beyit
Ne şeb ki kûyuna yüz sürmesem o şeb ölürüm
Ne gün ki kâmetüni görmesem kıyâmet olur
(Hangi gece bulunduğun yere yüzümü sürmesem o gece ölürüm; hangi gün selvi boyunu görmesem o gün benim için kıyamet olur.)

4. Beyit
Dil ise gitdi kesülmez hevâ-yı aşkundan
Nasîhat eyledüğümce beter melâmet olur
(Gönül ise elden giden aşkının arzusundan bir türlü vazgeçmiyor; ben nasihat ettikçe o daha beter rezil oluyor.)

5. Beyit
Belâ budur ki alışdı belâlarunla gönül
Gamun da gelse bâ’is-i meserret olur
(Asıl bela şu ki gönül belalarına alıştı. Artık gamın bile gelse gönül buna sevinç sebebi sayıyor.)

6. Beyit (Makta)
Nedür bu tâli’ ile derdi Nef’î-i zârun
Ne şûhı sevse mülâyim dedükçe âfet olur
(Bu talihsiz ve zavallı Nef’î’nin çektiği dertler nedir? Hangi güzeli sevse, ona yumuşak huylu ve uysal dedikçe bir afet kesiliyor.)

:scroll: Gazel II – Nef’î

1. Beyit
Ağyâre nigâh etmediğin nâz sanırdım
Çok lutf imiş ol âşıka ben az sanırdım
(Yabancıya bakmadığından seni nazlı sanırdım; meğer aşığa çok ilgi gösteriyormuşsun, ben az sanmışım.)

2. Beyit
Gamzen dili rüsvâ-yı cihân eyledi
Billâh ben ol âfeti hem-râz sanırdım
(Gülüşün beni cihana rezil etti. Allah’a yemin olsun, ben seni en yakın dostum sanmıştım.)

3. Beyit
Seyr eylemesem âyînede aks-i cemâlin
Hüsn ile seni meh gibi mümtâz sanırdım
(Aynada yüzünün aksini görmesem, güzellikte seni ay gibi eşsiz sanırdım.)

4. Beyit
Ma’mûr idügin bilmez idim böyle harâbât
Mestâneleri hâne-ber-endâz sanırdım
(Senin bu kadar yıkıcı olduğunu bilmezdim; sarhoşları ev yıkıcı sanırdım.)

5. Beyit (Makta)
Sihr etdiğini senden işitdim yine Nef’î
Yoksa sözünü hep senin i’câz sanırdım
(Sihir yaptığını senden duydum ey Nef’î. Yoksa sözünü hep mucize derecesinde söz sanırdım.)

:books: Terimler Açıklaması

  • i‘câz: Mucize derecesinde güzel, kusursuz söz söyleme; sözün benzerini söylemekten insanları acze düşürme.

  • Makta beyti: Klasik gazelde şairin mahlasını kullandığı, gazelin son beytidir.

  • Firkat: Ayrılık.

  • Hevâ: Arzu, istek, aşkın tutkusu.

  • Gam: Keder, üzüntü.

3

I. GİRİŞ

Klasik Türk edebiyatında gazel, en çok işlenen şiir türlerinden biridir. Gazeller çoğunlukla aşk, aşk acısı, sevgili, güzellik, sitem ve aşkın verdiği huzursuzluk gibi temalar etrafında şekillenir.
Bu proje ödevi kapsamında, 17. yüzyılın önemli divan şairlerinden Nef‘î’nin iki gazeli seçilmiş ve biçimsel, anlamsal, dilsel özellikleri açısından incelenmiştir.

II. ŞAİR HAKKINDA KISA BİLGİ

Nef‘î (ö. 1635), asıl adıyla Ömer’dir. 17. yüzyıl divan edebiyatının en kudretli kaside şairlerinden biri olarak kabul edilir. Söz ustalığı, yüksek sanat gücü ve hicivdeki keskin diliyle tanınır. Saray çevresinde yaşamış; övgü, yergi ve aşk temalı şiirler yazmıştır.
Aşk gazellerinde dil süslü ama duygular derindir. Söz sanatlarını çok iyi kullanmıştır.

III. BİRİNCİ GAZELİN METNİ

Ne tende cân ile sensiz ümîd-i sıhhât olur
Ne cân bedende gâm-ı firkatûnle rahat olur

… (6 beyitlik gazel)

IV. BİRİNCİ GAZELİN TAHLİLİ

1. Biçim Özellikleri

  • Tür: Gazel

  • Beyit sayısı: 6

  • Kafiye düzeni: aa / ba / ca / da / ea / fa

  • Vezin: Aruz vezni (mefâîlün mefâîlün feûlün)

  • Makta: Son beyitte şair mahlasını (Nef‘î) kullanmıştır.

2. Tema ve Duygu

Bu gazelin ana teması aşk acısı ve ayrılıktır. Şair, sevgilisinden uzak kalmanın hem bedensel hem ruhsal bir ıstırap yarattığını söyler. Talihin sevgiliye yardım etmesi, âşığı çaresiz bırakması klasik mazmunlardandır.

3. Beyit Beyit Anlam

  • 1. beyit: Sevgili olmadan ne sağlık ne huzur vardır.

  • 2. beyit: Ayrılığa dayanmanın çaresi yoktur, talih de yardım etmez.

  • 3. beyit: Sevgiliye kavuşmadığı geceyi “ölüm”e benzetir. → Mübalağa.

  • 4. beyit: Gönül nasihat dinlemez. → Teşhis (kişileştirme).

  • 5. beyit: Gamdan bile zevk alma aşamasına gelmiştir.

  • 6. beyit: Talihsizlikten şikâyet eder; sevdiği her güzel afet kesilir.

4. Dil ve Üslup

  • Ağır ve sanatlı bir dil.

  • Mazmunlar: firkat, visal, gönül, gam, talih.

  • Sanatlar: mübalağa, teşhis, tezat.

  • Ton: lirik, içli, kaderci.

V. İKİNCİ GAZELİN METNİ

Ağyâre nigâh etmediğin nâz sanırdım
Çok lutf imiş ol âşıka ben az sanırdım

… (5 beyitlik gazel)

VI. İKİNCİ GAZELİN TAHLİLİ

1. Biçim Özellikleri

  • Tür: Gazel

  • Beyit sayısı: 5

  • Kafiye düzeni: aa / ba / ca / da / ea

  • Vezin: Aruz

  • Makta: Son beyitte mahlas (Nef‘î).

2. Tema ve Duygu

Bu gazelde sitem, aldanma, aşkın aldatıcı yüzü öne çıkar. Birinci gazeldeki kadercilik yerini nükteli bir eleştiriye bırakır.

3. Beyit Beyit Anlam

  • 1. beyit: Sevgilinin nazını yanlış yorumlar, meğer başkasına iltifat ediyormuş.

  • 2. beyit: Gamzesiyle âşığı rezil etmiştir.

  • 3. beyit: Güzelliğini ay gibi sanır. → Teşbih.

  • 4. beyit: Sevgilinin yıkıcı tarafını fark eder. → Tezat.

  • 5. beyit: Sevgilinin sözünü sihirli sanır. → Mecaz.

4. Dil ve Üslup

  • Daha yumuşak ve ironik bir üslup.

  • Mazmunlar: naz, gamze, ay, sihir, i‘câz.

  • Sanatlar: teşbih, ironi, mecaz, tezat.

  • Ton: kırgın, sitemli ama zarif.

VII. GAZELLERİN KARŞILAŞTIRMASI

Özellik Birinci Gazel (Firkat) İkinci Gazel (Sitem)
Tema Aşk acısı, ayrılık Aldanma, sitem, sevgiliye kırgınlık
Duygu tonu Lirik, içli, kaderci Sitemli, ironik
Üslup Yüksek, klasik Daha hafif ve nükteli
Sanatlar Mübalağa, teşhis, tezat Teşbih, ironi, mecaz, tezat
Sevgiliye bakış Yüceltilmiş, kutsal Kırgın, gerçekçi

VIII. SONUÇ

Nef‘î, bu iki gazelde aşkı iki farklı açıdan ele almıştır.

  • Birinci gazelde aşkın yakıcı, kaderci yönü;

  • İkinci gazelde ise aşkın aldatıcı, sitemli tarafı ön plandadır.

Şair her iki şiirde de ustaca mazmunlar kullanmış, duyguyu yoğun bir biçimde işlemiştir. Bu yönüyle Nef‘î, yalnız hicivleriyle değil, gazellerindeki lirik derinlikle de Klasik Türk edebiyatının önemli isimlerinden biri olduğunu kanıtlamıştır.

IX. KAYNAKÇA

  • İskender Pala, Divan Edebiyatı Beyit Beyit Türkiye, Kapı Yayınları.

  • Mehmet Kaplan, Şiir Tahlilleri I, Dergâh Yayınları.

  • Haluk İpekten, Nef‘î: Hayatı – Sanatı – Eserleri, Akçağ Yayınları.

  • Divan Edebiyatı Antolojisi, MEB Yayınları.

  • Nef‘î Divanı – TDK Çevrimiçi Kaynak

4

:scroll: Gazel 3 – Tam Metin (Nef‘î)

  1. Yoklamazsın hîç var mı dilde dâğın yâresin
    Böyle mi gözler güzeller âşık-ı bîçâresin

  2. Âh ile derdi bilinmez âşık-ı bîçârenin
    Çâk çâk ede meğer âhı dil-i sad-pâresin

  3. Gördüğün öldürmedir kârı o hûnî gözlerin
    Koymaz anınçün elinden gamzeler gaddâresin

  4. Zülfüne bend etmesin yâ n’eylesin Mecnûn gibi
    Zabta kâdir olmayan âşık-ı dil-âvâresin

  5. Halka-i zülfünden eyler dil temâşâ ruhların
    Vermese hurşîde n’ola revzen-i nezzâresin

  6. Derdin izhâr etmek ister dâ’imâ Nef’î sana
    Sen de lutf et yokla bir gün dilde dâğın yâresin

:compass: Gazelin Tahlili

1. Biçim Özellikleri

  • Tür: Gazel

  • Beyit sayısı: 5

  • Kafiye düzeni: aa / ba / ca / da / ea

  • Redif: Yok

  • Vezin: Aruz vezni (büyük ihtimalle “mefâîlün mefâîlün feûlün”)

  • Mahlas: Bu gazelde şair mahlasını kullanmamış. (Bazı gazellerde mahlas yer almaz.)

2. Tema ve Duygu Dünyası

Bu gazelin teması aşk acısı, sevgilinin ilgisizliği ve güzelliğin büyüleyici gücüdür.
Ana izlekler:

  • Sevgilinin acımasızlığı, âşığın çaresizliği

  • Gamze, zülf, yüz gibi klasik mazmunlar

  • Âşık, sevgilinin bakışlarına esir olmuş, dermanı kalmamış bir figürdür.

1. Beyit

Sevgili âşığın acısına ilgisizdir. Şair, sevgiliye bir sitem yöneltir.

  • Mazmun: dilde dağ = aşk yarası

  • Sanat: Teşhis (kalbin yarasına sanki canlı bir şeymiş gibi seslenme)

2. Beyit

Âh (inleme) ile derdini anlatamaz çünkü zaten kalbi paramparçadır.

  • Mazmun: sad-pâre dil (yüz parça olmuş kalp)

  • Sanat: Teşbih, mübalağa.

3. Beyit

Sevgilinin gözleri bir cellat gibidir. Gördüğü âşığı “öldürür”.

  • Mazmun: hunî göz (kanlı, öldürücü güzellik)

  • Sanat: Mübalağa, teşhis, istiare.

4. Beyit

Aşık, Mecnun gibi perişandır. Zülf bağı, âşığın teslimiyetini sembolize eder.

  • Mazmun: Mecnun, zülf, âvâre gönül

  • Sanat: Telmih (Mecnun hikâyesine gönderme)

5. Beyit

Sevgilinin zülfü yüzünü çevreler; bu güzellik güneşin bile imreneceği bir penceredir.

  • Mazmun: zülf halkası, yüz, hurşîd (güneş)

  • Sanat: Teşbih, istiare, hüsn-i talil (güneşin ışığını sevgiliden alması)

6. Beyit (Makta)

  • Bu beyitte şair mahlasını (“Nef’î”) kullanmıştır.

  • Şair, sevgiliden ilgi bekleyen, yalvaran bir ses tonuna bürünür.

  • Gönlündeki yaraları görmezden gelen sevgiliye karşı:
    → “Hiç olmazsa bir gün, bir kere kalbimdeki yaraları yokla” diyerek sitem eder.

  • Duygu yoğunluğu bu beyitte zirveye çıkar.

  • Şair, bu beyitle gazele kişisel bir imza atar.

:pushpin: Sanatlar: Teşhis (kalbin yarasına seslenme), nida, doğrudan hitap.
:pushpin: Mazmunlar: Dil (gönül), yara, lütuf, âşık-sevgili ilişkisi.

Dil ve Üslup Özellikleri

  • Ağır ve sanatlı bir dil kullanılmıştır.

  • Arapça-Farsça tamlamalar yoğundur (dil-i sad-pâre, halka-i zülf vs.)

  • Mazmunlar klasik aşk şiirinin temel öğeleridir.

  • Sevgili yüceltilmiş, âşık ise güçsüz bir figürdür.

  • Aşkın acı ve esaret yönü ön planda.

:dove: GENEL DEĞERLENDİRME

Bu gazelde Nef‘î, aşkın en çok işlenen iki yönünü birleştirir:

  1. Sevgilinin ilgisizliği ve gaddarlığı (1.–3. beyitler)

  2. Âşığın çaresizliği ve güzelliğe teslimiyeti (4.–6. beyitler)

Şair, klasik aşk mazmunlarını kullanarak sevgilinin güzelliğini güneşin bile imrendiği bir mertebeye çıkarır. Aynı zamanda sevgilinin ilgisizliği karşısında âşığın perişan hâlini zarif ama dokunaklı bir üslupla anlatır.
Bu gazel, yüksek bir klasik lirik şiir örneğidir.

:dove: Gazel 3 – Genel Tahlil Özeti

Özellik Açıklama
Tür Gazel
Beyit Sayısı 6
Vezin Aruz (mefâîlün mefâîlün feûlün)
Kafiye Düzeni aa / ba / ca / da / ea / fa
Tema Aşk acısı, sevgilinin ilgisizliği, güzelliğin büyüleyiciliği
Duygu Tonu Sitem, yakarış, teslimiyet
Mazmunlar Dil (gönül), dağ (yara), gamze, zülf, Mecnun, hurşîd, yara
Sanatlar Teşbih, istiare, teşhis, telmih, mübalağa, nida
Mahlas Nef’î – 6. beyitte